TVORAC SRPSKE HIMNE "BOŽE PRAVDE" I NASTAVNIK ALEKSANDRA OBRENOVIĆA: Na današnji dan rođen Jovan Đorđević

Na današnji dan, 25. novembra, 1826. godine rođen je književnik Jovan Đorđević, autor teksta srpske himne "Bože pravde", koosnivač i osnivač dva nacionalna pozorišta u Srbiji, Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i Narodnog pozorišta u Beogradu.

Tokom svog života zalagao se za osnaživanje nacionalnog identiteta srpskog naroda. Njegova dela imaju trajnu vrednost u istoriji srpske kulture i države. Danas, podsećajući se na njegovu biografiju, možemo se setiti značaja njegovih doprinosa u oblikovanju nacionalne svesti i kulturnog nasleđa Srbije.

Jovan Đorđević je rođen na severu Bačke, u Senti, u to vreme u Austrijskom carstvu, novembra 1826. Bila je to dobrostojeća porodica. Otac Filip bio je uspešan trgovac. Osnovno školovanje okončao je u rodnoj Senti. Gimnaziju je učio prvo privatno u Senti, potom u Segedinu, Novom Sadu i u Temišvaru. U Pešti zatim pohađa studije filozofije, a onda medicine, 1845. godine.

Prelom se, međutim, dogodio kada je izbila revolucija 1848, odnosno mađarska buna. Ugarsku je ubrzo zahvatio rat. Revolucionarne vlasti, koje su odbacile vlast Habzburga, takođe su, prožete teškim nacionalizmom, došle u sukob sa manjinskim narodima. Tokom revolucionarnih događanja 1848/49. Srbi na prostoru današnje Vojvodine teško su stradali. Novi Sad je, primera radi, većim delom razoren. Posebno su stradali Srbi na severoistoku Bačke. Poslovi, do tada unosni, njegovog oca, kao i imanje, propali su.

Đorđević je tako, našavši se u nemogućoj situaciji, nevoljno odustao od daljeg školovanja - studija medicine. Iz očajnog stanja izvukao ga je Isidor Nikolić, tada na položaju velikog župana Bačke i Torontala, advokat, izdanak stare plemićke porodice. Pozvao ga je u Sombor, onovremeno središte županije Bačke. Nikolić je i sam, pored svega drugog, bio literata. Dodeljen mu je skroman činovnički posao dijurniste (zapisničara, dnevničara). Nikolić ga je potom poslao u Zagreb da okonča studije. Pošto je diplomirao i položio državni ispit, postao je sudski činovnik u Lugošu, na istoku Banata.

Godine 1852. našao se Novom Sadu, gde počinje da radi kao gimnazijski profesor. Od 1857. u Pešti radi kao sekretar Matice srpske. Paralelno uređuje Letopis MS.Od 1859. uređuje, u Novom Sadu, Srpski dnevnik. Danilo Medaković ga je d oveo na to mesto, kako bi zajedno sa Đorđem Popovićem, docnije znanim kao Daničar, uređivao taj list. U tom periodu dogodiće se prelom u njegovom životu.

Posvećuje se pozorišnoj kritici, autor je brojnih tekstova na tu temu. Bio je, takođe, poslanik na Blagoveštenskom saboru 1861, o čemu će napisati knjigu "Radnja Blagoveštenskog sabora". Bio je to tužan skup, pokušaj da se bečkom dvoru ukaže da ne treba ukidati Vojvodinu (zvanično, Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat) obrazovanu kao autonomiju Srba unutar države Habzburga 1848/1849. Bio je među osnivačima Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu 1861. U vreme opšte narodne apatije zbog ukidanja Vojvodine, osnivanje nacionalnog teatra Srba u Novom Sadu bilo je važan nacionalni posao. Bio je to plod pregnuća niza nacionalno svesnih intelektualaca i dobrostojećih ljudi okupljenih oko Srpske čitaonice u Novom Sadu. Za upravnika je određen preduzimljivi Jovan Đorđević.

Iako je u Srba ranije bilo više teatarskih trupa, u Karlovcima, Budimu, Novom Sadu i drugde, još tokom 18. veka, Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu bilo je prvo pravo, profesionalno pozorište, ne samo kod Srba, nego na slovenskom jugu uopšte. Problem namenski građene zgrade biće konačno rešen tek 1895, dobrotom i nesebičnošću Lazara Dunđerskog, kako je ta zgrada i nazivana.

Upamćeno je da je Đorđević bio posebno aktivan te 1861. kao organizator obeležavanja stogodišnjice Jovana Tekelije. Bio je stipendista njegove fondacije u Pešti. Grof Sava Tekelija (1761-1842), aradski veleposednik, u svoje vreme posednik i jednog privatnog pozorišta, jedan je od najvećih dobrotvora u istoriji Srba uopšte. Koliko se zna, Tekelija je bio prvi Srbin koji je doktorirao pravo. Novembra 1867. prilikom boravaka trupe Srpskog narodnog pozorišta u Beogradu, knez Mihailo obećava da će pomoći izgradnju nacionalnog teatra u Beogradu, odnosno pokriti troškove. Nesrećni knez Mihailo svoje obećanje jeste održao, iako sticajem tragičnih okolnosti nije doživeo njegovu potpunu realizaciju.

Jovan Đorđević je tako pozvan 1868. za rukovodioca Narodnog pozorišta u Beogradu. Godine 1870. postao je i njegov prvi dramaturg. Iste godine osniva Pozorišnu školu, koju vodi zajedno sa Aleksandrom Bačvanskim. U potonjem periodu bio je gimnazijski profesor i direktor u Šapcu i Beogradu. Rukovodio je Učiteljskom školom u Beogradu, da bi zatim bio postavljen za profesora opšte istorije u Velikoj školi, najvišoj prosvetnoj ustanovi ondašnje Srbije. Bio je nastavnik i Aleksandra Obrenovića, potonjeg kralja. Predavao mu je istoriju i zemljopis.

Đorđević je pisao poeziju, dramske tekstove, kritike, istorijske biografije, na primer jednu o Čučuk Stani. Autor je i dvotomne "Opšte istorije". Preveo je, takođe, niz dramskih tekstova sa nemačkog i mađarskog. Pisao je putopise, pa i sećanja. Autor je i jednog voluminoznog "Latinsko-srpskog rečnika".

Postao je i ministar, 1892. godine, prosvete. Iste godine biran je za počasnog člana Srpske kraljevske akademije. Korespondenti član Društva srpske slovesnosti postao je još januara 1863. Penzionisan je 1896.

Najpoznatiji je, međutim, po dramskoj alegoriji "Markova sablja", prvobitno izvedenoj avgusta 1872, u Beogradu, koju je sročio zajedno sa Antonijem Hadžićem (1831-1916). Tekst pesme nastao kao sastavni deo tog dramskog teksta - "Bože pravde" - prihvaćen je kao srpska himna. Autor muzike bio je Davorin Jenko (1835-1914).

BONUS VIDEO

Ostavite komentar